April is de maand van de filosofie. Sinds 2019 verschijnt er dan ook een kinderboek passend bij het thema van dat jaar. Het thema van dit jaar is ‘de natuur was hier’ en de keuze voor Bibi Dumon Tak is dan een logische: zij schrijft zulke prachtige boeken over dieren en natuur. Zelf zegt Dumon Tak in de Grote vriendelijke update (een extra uitzending van de GVP) dat ze eigenlijk niet zoveel met filosofie heeft. Toch kwam dit verhaal over een eik te midden van een snelweg direct bij haar op toen ze haar vroegen om een filosofisch kinderboek te schrijven. En het past prachtig bij elkaar: Dumon Tak, die zo scherp de natuur observeert en er met humor en verwondering naar laat kijken, neemt ons mee in het perspectief van een enorme boom, die stilstand prefereert boven beweging, ook omdat hij nou eenmaal niet anders kan.
Het is een schitterend verhaal geworden. Na de eerste pagina’s dacht ik: wat valt hier nu te halen? Ja, een boom vertelt dat hij tussen twee snelwegen staat en af en toe praat met een gaai die op zijn takken komt zitten. Maar dan begint de eik zijn levensverhaal te vertellen. De omgeving waar hij eerst in stond, de veranderende wereld, oorlogen, al zijn familieleden die omgekapt werden en hij/zij (een boom heeft geen geslacht) die alleen over blijft.
De gesprekken met de gaai zijn interessant en prikkelend. Ze dagen elkaar uit. De gaai noemt de boom ‘eikel’ wat natuurlijk heel grappig is en waar de eik heel rustig op reageert. Grappig en poëtisch zijn ook de berichten van het WWW, het wortelwijdeweb, ook wel het wortelkoor, die alle bomen met elkaar verbindt. Van het boek Wonderbos (Jan Paul Schutten) leerde ik dat deze verbindingen er echt zijn: bomen ‘praten’ met elkaar, geven boodschappen door en helpen elkaar als er bijvoorbeeld droogte is of beschadigingen in de wortels.
Het wortelkoor beschouwt ook de grote eik en alle veranderingen die hem/haar zijn overkomen. De eik mocht blijven staan toen de A58 gebouwd werd, maar door het asfalt kreeg de boom te weinig regenwater. Deskundigen legden een slim bewateringssysteem aan. Later werd ook de grond rondom de boom voorzien van extra voeding. Alles om de boom te redden. Want bijzonder dat is ‘ie natuurlijk. Hij won zelfs twee keer een prijs. Mensen zijn van de boom gaan houden. Maar nu de weg verbreed moet worden, staat de eik toch op de nominatie om gekapt te worden. En dat maakt je verdrietig aan het eind van het boek, waarin je mee bent gaan leven met de eik: dit mag toch niet, zomaar een levende boom weghalen omdat wij mensen ruimte nodig hebben. Toch gebeurt het, elke dag.
Je kunt met kinderen fantastisch in gesprek gaan naar aanleiding van dit verhaal. Het zal ze raken en ze kunnen zich vast inleven in meer of mindere mate met de boom of de gaai. De eik, die van stilstand houdt en de waarde inziet van rust, de tijd nemen, geen haast. De gaai die onrustig is, altijd vliegt, hupst en op zoek is naar eten. Zij hebben elkaar nodig, de gaai eet de eikenrupsen op, de kevers die tussen het schors komen zitten.
‘Luister, Van Verenstein, ik probeer je duidelijk te maken dat ik je begrijp. Maar dat jouw leven anders is dan het mijne.’
‘Wat bedoel je met: wij beleven alles zoals het werkelijk is. Alsof ik niet in de werkelijkheid leef. Ik leef toch ook echt en niet in een sprookje?’
‘Wat ik daarmee bedoel is dat wij bomen álles echt beleven.’
‘Geef maar een voorbeeld, want ik begrijp je niet.’
‘Nou, als het hagelt, vlieg jij weg om te schuilen, zodat je de hagel niet voelt.’
‘Nou en?’
‘Wij bomen voelen die keiharde ijskogels tegen onze bast, tegen ons blad, dat bruin wordt na een flinke bui. We kunnen nergens voor weglopen, snap je? Wij bomen beléven de hagel.’
De gedachte dat alle levende wezens met elkaar communiceren is een geweldige: wij kunnen het dan wel niet verstaan, maar het is niet ondenkbaar dat bomen, bloemen, vogels, vlinders en ga zo maar door contact met elkaar hebben. Wat een prachtig startpunt voor een filosofisch gesprek.
Tot slot nog een quote van het wortelkoor over tijd, om over na te denken:
‘Wat stilstaat
duurt lang
wat voortraast
kort.
Hoe langzamer het gaat
hoe ouder iets wordt.’
De wonderschone illustraties van Marije Tolman passen prachtig bij het verhaal. Sinds Vosje ben ik fan van haar stijl en hier past het ook heel mooi bij: de foto’s van de boom, de getekende vogels.
Ik ontving van Querido een recensie-exemplaar van dit boek. Haal hem tijdens de maand van de filosofie bij je lokale boekhandel. Ik hoop dat er mooie gesprekken over gevoerd gaan worden. En: de eik moet blijven! Hopelijk lezen ze bij Rijkswaterstaat ook dit boek en komen ze tot inkeer.
Meer info over de Maand van de filosofie: https://www.maandvandefilosofie.nl/kinderboek
Wijsmettaal 