Wat hebben de oorspronkelijke bewoners van onze planeet te maken met klimaatverandering? Eerlijk gezegd had ik ook geen idee wat het antwoord op deze vraag zou kunnen zijn. Na het lezen van het nieuwste boek van Arend van Dam – de leukste geschiedenisschrijver van Nederland – weet ik het wél!
Arend van Dam schreef in 2003 het boek Een nieuwe naam voor volle maan nadat hij een jongen had ontmoet in Canada die danste met een echte wolvenkop op zijn hoofd. Het verhaal was fictief, maar gebaseerd op zijn ervaringen tijdens de korte ontmoeting met de jongen. Jaren later ontmoette Arend de jongen, een man inmiddels, nogmaals. Zijn naam is Daryl Kootenay. Hij las het boek destijds, maar vertelde Arend dat er veel fouten in zitten. Naar aanleiding van deze tweede ontmoeting besloot Arend een boek te schrijven over de oorspronkelijke bewoners van de wereld. Wie zijn zij? Hoe kijkt de wereld naar hen? Hoe houden ze zich staande?
Het resulteerde in een zeer boeiend informatief boek over antropologie voor jong en oud zoals we dat van Arend van Dam kennen. Met korte verhalen, foto’s, stukjes geschiedenis én illustraties van de Oekraïense kunstenaar Oksana Drachkovska.
Direct vanaf het begin word je gegrepen door de oprechte interesse van Van Dam voor de medemens. Hij wil de ander leren kennen en begrijpen. Op de schutbladen staan verschillende op een wereldkaart namen van volkeren, zoals de Maya’s, Inuït, Mongolen en Maori. Wat weten wij over deze mensen? Eigenlijk weinig tot niks. In de boeken en andere media die ons voorgeschoteld worden krijgen we een beeld van ‘primitief’, ‘authentiek’, ‘niet meegaan met technologische ontwikkelingen’: maar is dat allemaal echt zo?
Diepgeworteld in onze samenleving is cowboy en indiaantje spelen. Een vrouw die bij het volk Blackfoot in Canada hoort zegt hierover het volgende in een brief die ze schrijft aan haar klas met kinderen die niet bij de Blackfoot-stam horen:
“Plotseling begreep ik waarom ik indiaantje spelen een beetje raar vind. Ik heb weleens gehoord dat kinderen over de hele wereld dit doen. Ze bouwen een puntvormige tent, verkleden zich en gaan dan een beetje onverstaanbaar praten. Alsof alle indianen een spraakgebrek hebben. (…) Sommige kinderen zullen nu zeggen: ‘Er mag bijna niets meer. We mogen ons niet zwart schminken. We mogen geen indianenkleren aan. Straks is alles verboden wat we leuk vinden.’ Dan zeg ik: ‘Nee, we willen heus niet alles verbieden. Maar we willen graag dat je ons begrijpt. En dat je ons een plezier wilt doen.’”
Ik moest denken aan het boek Burgzorgs blik dat ik een tijdje geleden heb besproken. In dit boek komen de letterlijke beelden die ‘wij’ hebben van zwarte mensen naar voren. Achterlijk, onderontwikkeld, minderwaardig: enkele woorden die vaak werden geassocieerd met volkeren die niet begrepen worden door Europa en het rijke westen. Ook Arend van Dam maakt zich met dit boek hard voor verandering in beeldvorming, hij pleit voor leren kennen, nieuwsgierigheid en elkaar willen begrijpen.
En die klimaatverandering? Oorspronkelijke bewoners van veel gebieden kennen die plek als geen ander. Zij weten hoe waardevol schoon drinkwater is, hoe ze bomen kunnen kappen zonder de biodiversiteit te verstoren en hoe ze zich kunnen aanpassen aan de omstandigheden. Daar kunnen ‘rijke westerlingen’ die alleen maar geld willen verdienen met wat er in de bodem zit nog wat van leren. Maar er is al zoveel mis gegaan. Zoveel volkeren hebben grond verloren of zijn verdreven. Uitbuiters hebben deze mensen onder druk gezet om te vertrekken.
Dit boek past wat mij betreft naadloos in goed burgerschapsonderwijs. Dat gaat niet alleen over jouw directe omgeving, maar ook om volkeren die ver weg van jou wonen. Iedereen heeft recht om op deze planeet te wonen en tradities en gewoontes te behouden. Door kinderen op te voeden met een nieuwsgierigheid naar anderen, ontstaat er hopelijk een wereld waarin meer verdraagzaamheid is.
Kortom: boeiend boek! Niet alleen voor kinderen, maar voor iedereen die geïnteresseerd is in antropologie: de wetenschap die de mens in al zijn aspecten, zowel fysiek als cultureel, bestudeert.
Verschenen bij uitgeverij Van Holkema & Warendorf: meer info klik hier.
Wijs met taal 