Burgzorgs blik – Ricardo Burgzorg en Arjan Peters

Vers van de pers! Burgzorgs blik, gemaakt door Ricardo Burgzorg en auteur Arjan Peters, verschenen bij uitgeverij Hoogland & van Klaveren. Ricardo Burgzorg (Suriname, 1959) is een verzamelaar en hij houdt zijn hele leven al van kijken naar kunst en beelden. Hij verzamelt al vele jaren strips en prentenboeken waarin zwarte kinderen voorkomen. In dit boek toont hij zijn verzameling. Hij zegt daar zelf over:

“Het was en is voor mij geen protestactie, of een aanzet daartoe. Door te verzamelen werd mij wel steeds duidelijker dat jonge kinderen via boeken wordt ingeprent wie zwarte mensen zijn, en hoe ze zijn. En dat al meer dan een eeuw lang, generatie op generatie. Zo kregen kinderen al een beeld van zwarte mensen en bepaalde ideeën over hen, lang voordat ze er een in levende lijve hadden ontmoet. (…) Het is een subtiele vorm van racisme, maar met grote gevolgen.”

Mijn belangstelling voor beeldvorming in kinderboeken ontstond in 2019 tijdens een workshop van Bas Maliepaard op de pabo in Leeuwarden. Hij sprak daar over rolpatronen: hoe meisjes worden geportretteerd als schattig en jongens als durfals. Hoe weinig diversiteit er lange tijd in kinderboeken geweest is, en hoe schadelijk dat is. In 2020 verscheen de publicatie Jeugdliteratuur door de lens van etnisch-culturele diversiteit en een mooie beschouwing van Eline Rottier (Boekwijzer.com) over kinderboeken waarin diversiteit juist centraal staat. Sindsdien is bij mij het vuurtje ook gaan branden en ben ik steeds alert op dit thema in kinderboeken en in illustraties. Waarom is (was) er geen kinderboek met een hoofd- of bijpersoon in een rolstoel, met een hoorapparaat, met twee vaders of juist twee moeders, of met een andere huidskleur?

Over dat laatste gaat dit boek. We zien de laatste tijd veel meer diversiteit, maar daar is een lange weg aan vooraf gegaan.

Ik was erg nieuwsgierig naar wat die lange weg zou inhouden en met dit boek kwam ik echt aan mijn trekken: het is prachtig vormgegeven en boeiend en uitvoerig geschreven. Je blijft kijken naar al dat bijzondere materiaal uit de collectie van Burgzorg. Je valt van de ene verbazing in de andere: zo denigrerend, onwetend, onhandig, beschamend werden zwarte mensen geportretteerd, maar tegelijk zijn de illustraties ook vaak zo kunstzinnig en mooi gemaakt. Het is boeiend historisch materiaal, waardevol om te zien hoe de wereld verandert en hoe wij daar als mens steeds de bepalende factor in zijn geweest.

“Al heel jong is kinderen bijgebracht dat zwarte mensen eigenlijk geen mensen zijn, of in elk geval hele rare: ze zijn oliedom, ze brabbelen, houden van bananen en rollen met hun ogen of kijken scheel, ze hebben grote oorringen in, dragen rieten rokjes, hebben een bot door de neus of in het haar, en dragen West-Europese kleding op verkeerde wijze, bijvoorbeeld met een manchet om hun enkels. Omdat ze niet weten hoe het hoort.”

Hoe komt het dat zwarte mensen en kinderen op een bepaalde manier werden afgebeeld de afgelopen 1,5 eeuw? Burgzorg onderscheidt verschillende redenen.

Onder andere het onbekende, omdat mensen rond 1900 nog niet frequent op vakantie gingen naar andere landen. Ze zagen letterlijk geen andere mensen dan ‘de witte mens’.

Zwarte mensen werden ook vaak geassocieerd met kannibalisme, niet gebaseerd op de werkelijkheid, maar ontstaan doordat veroveraars van koloniën wilden rechtvaardigen dat zij ‘de wilden’ mochten overmeesteren.

Ook vaak werden zwarte mensen afgebeeld vergezeld van dieren: “naar zwarte mensen kon je kijken zoals je naar bijzondere dieren kijkt.”

Uiteraard passeert zwarte Piet ook de revue. Zo komen er nog een heleboel beelden voor die je kunt bekijken en waar Arjan Peters duiding aan geeft. Teveel om op te noemen.

Burgzorgs blik is een belangrijk document dat wij zeker in de bibliotheek van onze pabo willen opnemen en willen gebruiken in onder andere het leergebied Mens, maatschappij en burgerschap. Mijn collega’s docent geschiedenis en levensbeschouwing geef ik het boek zeker door.

Tot slot nog een tip: Ik volg heel graag Instagramaccounts zoals @metnina_inclusiefspelen waarin zichtbaar wordt hoe kinderen (niet) gerepresenteerd worden in onder andere speelgoed. Zij pleiten er met steeds weer nieuwe voorbeelden voor dat we moeten laten zien hoe divers de wereld is. Wat we onze kinderen laten zien is waar ze aan gewend raken.